آناتومی مفصل زانو
زانو بزرگ‌ترین مفصل بدن انسان است و ران را به ساق پا پیوند می‌دهد. مفصل زانو بیش از هر مفصل دیگری در بدن مستعد آسیب دیدن است و این به خاطر نیروهای زیادی است که این مفصل باید تحمل بکند. در حین راه رفتن نیرویی معادل ۱٫۵ برابر وزن بدن به زانو وارد می شود و در حین بالا رفتن از پله ۴-۳ برابر و در حین چمباته زدن یا دو زانو نشستن این مقدار به ۸ برابر وزن بدن افزایش می یابد.
دو حرکت مهم زانو از نظر حرکت شناسی، خم شدن (Flexion) و صاف شدن (Extension) است. البته مفصل زانو جزیی چرخشی (Rotation) نیز دارد ولی میزان این حرکت خیلی کم است.
زانو مفصلی است که سه استخوان ران، درشت‌نی و کشکک در ساختمان آن شرکت دارند.
استخوان ران (Femur) بسیار قطور و قوی است و از پایین به مفصل زانو و از بالا به لگن متصل است. این استخوان بلندترین اندام در بدن انسان و در عین حال حجیم‌ترین و قویترین استخوان نیز هست.
به درشت‌نی، استخوان قلمِ پا (Tibial) هم گفته میشود.
کَشکَک زانو یا کاسه زانو (Patella) استخوانی مثلثی‌شکل و ضخیم است که بزرگ‌ترین استخوان کنجدی در بدن به‌شمار می‌آید. کشکک مانع از خم شدن زانو به جلو میشود.
کشکک، زانو را پوشانده و از آن در برابر نیروی فرساینده‌ای که از سایش زردپی چهارسر ران به سطح کشککی استخوان ران پدید می‌آید حفاظت میکند.
تعویض مفصل زانو یا آرتروپلاستی
عمل جراحی تعویض مفصل زانو یکی از موفق ترین اعمال جراحی است. در غالب اوقات مفصل مصنوعی زانو بیش از ۲۰ سال عمر می کند.
در مواقعی که به علت آسیب های زانو این مفصل تخریب شده است، دردهای شدیدی در آن ایجاد میشود که ممکن است فرد را حتی از فعالیت های ساده ای نظیر بالا رفتن از پله و یا راه رفتن دور کند. درد حتی ممکن است در هنگام نشستن و خوابیدن هم وجود داشته باشد. اگر استفاده از دارو، تغییر سطح فعالیت های روزمره زندگی و استفاده از عصا هم نتواند کمکی به کاهش مشکلات بیمار بکند معمولاً آخرین اقدام تعویض مفصل زانو است. تعویض سطوح مفصلی می تواند مشکل درد زانو و تغییر شکل آن را حل کند و بیمار را به فعالیت های روزمره برگرداند.
شایع ترین بیماری هایی که موجب درد و خشکی مفصل زانو شده و بدنبال ابتلا به آنها بیمار نیاز به انجام عمل جراحی تعویض مفصل زانو پیدا می کند عبارتند از:
- آرتروز یا استئوآرتریت : آرتروز زانو از عوامل شایع ایجاد درد در افراد بالاتر از چهل سال بوده و شایع ترین بیماری تخریبی مفاصل بدن می‌باشد. میزان ابتلا در خانم‌ها نسبت به آقایان بیشتر است. مهم‌ترین مشخصه آرتروز، تخریب تدریجی غضروف مفصلی است. دو انتهای هر استخوان، از غضروف که بافتی انعطاف‌پذیر می‌باشد ساخته شده‌است. با شروع بیماری آرتروز زانو، غضروف انتهای تحتانی استخوان فمور(ران) و غضروف قسمت فوقانی استخوان درشت‌نی به تدریج دچار تغییرات تخریبی(دژنراتیو) می‌گردد. به همین ترتیب درگیری و آسیب غضروف کشکک به آرتروز این ناحیه منجر میشود،بنابراین آرتروز مفصل زانو در دو ناحیه تیبیوفمورال و مفصل کشککی-رانی می‌تواند ایجاد شود.
- آرتریت روماتوئید : در آرتریت روماتویید لایه سینوویال ( که سطح داخلی کپسول مفصلی را پوشانده و مسئول ترش مایع سینوویال است) رشد کرده و ملتهب میشود و مایع زیادی ترشح میکند. این التهاب بتدریج موجب آسیب و صدمه به غضروف مفصلی شده که نتیجه آن درد و محدودیت حرکتی است.
- ضربات زانو : گاهی اوقات ضربات شدید به زانو میتوانند به علت بد جوش خوردن محل شکستگی یا آسیب شدید به لیگامان های زانو موجب خراب شدن آن شوند. این ضایعات می توانند به تدریج به غضروف مفصل صدمه زده و موجب درد و محدودیت حرکت گردند.
آرتروسکوپی زانو
آرتروسکوپی عملی جراحی است که جراحان ارتوپد آن را به منظور مشاهده، تشخیص و درمان مشکلات داخل مفصل انجام می‌دهند.
آرتروسکوپی واژه‌ای یونانی است که از دو بخش آرترو (به معنای مفصل) و اسکوپین (به معنای نگاه کردن) تشکیل شده است، بنابراین آرتروسکوپی در لغت به معنای نگاه کردن درون مفصل است.
بعضی از دلایل متداول انجام آرتروسکوپی زانو عبارت است از:
- پارگی مینیسک
- مینیسک خارجی دیسکی شکل
- شل بودن مفصل زانو
- برداشتن پوشش داخلی (سینوویوم) ملتهب زانو
آرتروز زانو
آرتروز یک بیماری تخریبی در مفصل است که ازآن به بیماری مفصلی پیشرونده یاد میشود. از این بیماری به نام‌های استئوآرتریت و استئوآرتروز نیز یاد می‌کنند.
با توجه به اینکه بیماری با افزایش سن پیشرفت میکند به آرتریت پیری نیز معروف است.
عواملی که روند آرتروز زانو را تسهیل می‌کنند عبارتنداز:
- ضربه
- پارگی عناصر مفصل زانو (منیسک‌ها، رباط‌ها و کپسول مفصلی)
- بیماری کندرومالاسی کشکک (نرم شدن غضروف زیر کشکک) و موارد دررفتگی مکرر آن
- شکستگی‌ها ی درون مفصلی و دررفتگی‌ها
- وجود بیماری‌های مفصلی (آرتریت روماتوئید یا بیماری عفونی در مفصل و…)
- تغییر شکل‌ها (دفورمیتی) مفصل زانو که عبارتند از:
پای ضربدری
پای پرانتزی
خم شدن مفصل زانو
حرکت بیش از اندازه مفصل به سمت عقب یا عقب زدگی زانو (هیپراکستنشن زانو)
- عدم کنترل فعالیت‌های روزمره که منجر به استرس بیش از اندازه به ناحیه زانو می‌گردد (مواردی چون چهار زانو نشستن، دو زانو نشستن، توالت غیرفرنگی و بالا و پایین رفتن از پله‌ها به دفعات متوالی به خصوص پله‌هایی که شیب تند دارند)
- شغل و حرفه‌ای که باعث فشار بیش ازحد به زانو میشود به ویژه افرادی که در طول فعالیت‌های کاری سخت، هیچ گونه استراحتی به مفاصل جهت ترمیم و احیای مجدد نمی‌دهند.
- چاقی
- عوامل ژنتیکی
- بیماری استئوکندریت دیسکان
- کیست منیسک
- منیسک دیسکی شکل
- بی‌ثباتی زانو به علت شلی رباط‌ها